Forum koła OM LBC im. FED w Bydgoszczy

korzonek93

Feliks Edmundowicz Dzierżyński (ur. 11 września 1877 r., w Dzierżynowie, w Puszczy Nalibockiej, zm. 20 lipca 1926 w Moskwie), polski i rosyjski działacz komunistyczny. Szef pierwszych sowieckich organów bezpieczeństwa CzeKa, GPU i OGPU.

Pochodził ze szlachty polskiej herbu Samson[1]. Na chrzcie otrzymał imiona Feliks Szczęsny. Syn emerytowanego nauczyciela fizyki i matematyki, Edmunda Dzierżyńskiego i Heleny z Januszewskich. Poza nim Dzierżyńscy posiadali jeszcze 3 córki i 4 synów: Aldonę (1870-1966), Jadwigę (1871-1949), Stanisława (1872-1917), Kazimierza (1875-1943), Wandę (1878-1892), Ignacego (1879-1953) i Władysława (1881-1942). Matka, dobrze wykształcona, była miłośniczką muzyki, literatury polskiej i światowej. Znała biegle kilka języków.

Feliks Dzierżyński był wychowywany w atmosferze wysokiej kultury i głębokiego polskiego patriotyzmu, w skromnych dla swojego środowiska warunkach materialnych. Ojciec, kandydat naukowy (rosyjski odpowiednik doktoratu) z racji słabego zdrowia szybko przeszedł na emeryturę, a niewielki, 100 ha majątek rodzinny wydzierżawiał; rodzinę utrzymywał z pieniędzy uzyskiwanych za dzierżawę i stosunkowo małej emerytury nauczycielskiej. Sytuację materialną rodziny pogorszyła jego śmierć (1882). Utrzymanie rodziny i opieka nad 8 dziećmi spadła na barki matki; ojciec przed śmiercią każdemu z 4 synów zapewnił po 1000 rubli na naukę. Aby umożliwić dzieciom kształcenie, w 1887 matka wraz z nimi przeniosła się do Wilna, gdzie Feliks rozpoczął naukę w gimnazjum, którą kontynuował do 1896. Powtarzał I klasę, głównie ze względu na język rosyjski, którego nauka przychodziła mu z trudem; z powodzeniem dawał sobie natomiast radę z przedmiotami ścisłymi, szczególnie z matematyką i fizyką; jak większość polskich uczniów Dzierżyński, obok wykładanej po rosyjsku literatury i historii Rosji, w systemie samokształceniowym uczył się historii i literatury polskiej. Interesowała go twórczość zwłaszcza Mickiewicza, Słowackiego i Konopnickiej. Okres gimnazjalny wspominał niechętnie, podobnie jak i jego bracia; raziły w gimnazjum działania rusyfikacyjne, tresura uczniów, szpiclowanie, obowiązek modłów za cara i jego rodzinę. Przejawiał w gimnazjum buntowniczą postawę, będąc z natury porywczym. Nie uzyskał matury i nie odbył studiów uniwersyteckich, mimo że - jak wspominał po latach - zamierzał nawet zostać księdzem.

Jeszcze w gimnazjum (1894) związał się z polską socjaldemokracją (współzałożyciel SDKPiL w 1900 roku). W 1897 Litewska Socjaldemokratyczna Partia, w której działał, skierowała go do Kowna, gdzie redagował nielegalną gazetę w języku polskim "Robotnik Kowieński", używając pseudonimu "Jacek". Został aresztowany 29 lipca 1897, był więziony w Kownie, a w następnym roku zesłano go na 3 lata Nolińska w guberni Wiackiej; przeniesiony do Kajgrodu w tejże guberni, 28 sierpnia 1899 zbiegł z zesłania i przybył do Warszawy. Został ponownie aresztowany w Warszawie 4 lutego 1900 i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, następnie w więzieniu w Siedlcach, po czym zesłano go do Wierchojańska na Syberii; stamtąd zbiegł 25 czerwca 1902 i przybył do Berlina. Wszedł w skład Komitetu Zagranicznego SDKPiL oraz zaczął wydawać "Czerwony Sztandar". Brał udział w wydarzeniach z lat 1905-1907, za co został aresztowany 30 lipca 1905, osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej i skazany na 11 lat zesłania; został zwolniony w następstwie amnestii 2 listopada 1905. 26 grudnia 1906 został aresztowany i zwolniony za kaucją, którą dostarczył władzom więziennym jego brat Ignacy. Aresztowany znowu w Warszawie 16 kwietnia 1908 osadzony został - jak zwykle - w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W 1909 został zesłany na Syberię, skąd pod koniec roku zbiegł. W 1910 w celach leczniczych przybył do Włoch, na wyspę Capri. Poznał tam Maksyma Gorkiego, który wspomagał go wcześniej finansowo.